Το μέλλον διαγράφεται κόκκινο

Να ξαναθυμηθούμε τον Γιώργο Κάρτερ, κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο για την τηλεόραση και για τα καινούργια δεδομένα που θα παρακολουθήσουμε το επόμενο διάστημα από τις οθόνες μας, εδώ στην μικρή μας πόλη: «Το ακρόαμα επιβιώνει σε εποχές ελευθέριας και το θέαμα σε εποχές που η ελευθέρια είναι …υπό περιορισμόν». «Άρτον και θεάματα».
«Εκείνη η από παλιά τάση του ανθρώπου να ικανοποίηση τη λαιμαργία της όρασης του, να δει – μάλλον για να μάθει, να δει - ίσως για να διασκεδάσει, να δει - για να βεβαιωθεί ότι ζει (που έλεγε και ο Σοπενάουερ), εκείνη η από παλιά έλξη του ανθρώπου για το θέαμα ικανοποιήθηκε, όσο γίνεται πληρέστερα, στον δικό μας αιώνα. Στο «χρυσούν αιώνα» του θέματος. Η εικόνα του μας έχει επιβληθεί και μας εκφράζει ως όντα μιας συγκεκριμένης εποχής. Ο σύγχρονος τεχνολογικός πολιτισμός, η έξαρση της βιαιότητας και οι ιδεολογικοί αποπροσανατολισμοί του καιρού μας συνηγορούν σε ό,τι θέλω να πω. Όταν διαθέτουμε 85.000 ώρες, δηλαδή το ένα πέμπτο της ξύπνιας ζωής, μας μπροστά στη τηλεόραση, τότε έχουμε γίνει κιόλας ανελεύθεροι, η πνευματική μας υπόσταση έχει συρρικνωθεί. Η ιστορία μια φορά ακόμα έχει σημειώσει ένα παρόμοιο φαινόμενο: στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας, που προανήγγειλε τον Μεσαίωνα, είναι τότε που για να θεαματοποιηθει η παράσταση της Κλυταιμνήστρας του Άκκιου, ανεβάσανε στη σκηνή του θεάτρου του Πομπήιου 3000 άρματα, 500 μουλάρια και αμέτρητους ελέφαντες και στρουθοκαμήλους είναι τότε που ο Νέρων έκαψε τη Ρώμη για απόλαυση το θέαμα μιας μεγάλης πυρκαγιάς. Είναι τότε που ο πανέξυπνος Ιουβενάλης, διερμηνεύοντας το πνεύμα του καιρού του, αναφώνησε το περιβόητο: «Άρτον και θεάματα». Μήπως λοιπόν και η εποχή μας ετοιμάζει έναν καινούργιο Μεσαίωνα;» Το 1979 τα είπε αυτά ο κ Κάρτερ στην εισήγηση του για τα 40 χρόνια της Ελληνικής Υπηρεσίας του ΒBC (Από το τελευταίο του βιβλίο «Ανιχνεύσεις και εκτιμήσεις») Όπως αντιλαμβάνεστε η ερώτηση έγινε κατάφαση. Σήμερα όλο το ζωικό Βασίλειο έχει ανέβει στη τηλεοπτική σκηνή και μάλιστα με ανθρώπινη μορφή…
Και για επίλογο από «το ιατρείο ασμάτων»

«Δεν είναι «Διευθυντές και στρατηγοί πίσω απ’ τις κάμερες». Γραμμένο πριν την νομοθέτηση των κρυφών καμερών ως ανώτατου τεστ αλήθειας. Με την πάροδο των χρόνων βέβαια από ένορκοι ενός εγκλήματος φτιαχτού, γίναμε συνένοχοι. Ποιος θα μας δικάσει; Κανείς. Μη ταράζεστε. Η κοινωνία μας είναι ανεκτική. Όσο καταναλώνεις και χρεώνεσαι όσο πιστώνεις τα εγγόνια σου με απλήρωτους τόκους, μη φοβάσαι τίποτα. Φάε το μουχλιασμένο γιαουρτάκι σου, δώσε στο παιδί σου καρκινογόνο μέλι και όλα θα πάνε μια χαρά. Σε δέκα είκοσι χρόνια όσοι ζούμε θα γεννάμε δικέφαλα αετόπουλα και θα σκοτωνόμαστε για μια καλή θέση στο Κολοσσαίο των ονείρων μας. Οι χριστιανοί θα τρώνε τα λιοντάρια κι εμείς θα επευφημούμε μεθυσμένοι ζητώντας κι άλλο αίμα. Το μέλλον διαγράφεται κόκκινο».

Στο περιθώριο του κανιβαλισμού

Μέρες τηλεοράσεις αυτές που διανύουμε. Συνεχίζουμε τις αναφορές, χωρίς καμία ψευδαίσθηση ότι μπορεί κάτι να αλλάξει. Συνεχίζουμε στο περιθώριο του κανιβαλισμού που λαμβάνει χώρα εσχάτως και δω στην μικρή μας πόλη. «Η τηλεόραση», γράφει ο Παντελής Μπουκάλας σε ένα παλαιότερο χρονογράφημα στην εφημερίδα «Καθημερινή της Κυριακής» «δεν έχει χρόνο να θυμάται, δεν έχει λόγο να θυμάται, τι έχει διαπράξει και εις βάρος ποιων. Ένα μόνο ξέρει και ένα μόνο αγαπά: να πηγαίνει παρακάτω, όλο και πιο κάτω, ξαποσταίνοντας από «μπρέικ» σε «μπρέικ», μετρώντας δηλαδή πόσες παραπανίσιες διαφημίσεις, έφερε η αναπαράσταση του πενταπλού φονικού επί της οθόνης και πόσες τα χοντροκομμένα υπονοούμενα για την «κυρία με το δικτυωτό καλσόν».
Πάμε παρακάτω. Ποιος έχει σειρά. Ο άλλος πλήρωσε ότι είχε να πληρώσει τελείωσε.
Η τηλεόραση λειτουργεί λες και έχει πάρει απαλλαγή από την ιστορία. Κινδυνεύουμε να πιστέψουμε ότι δεν υπάρχει παρελθόν, γινόμαστε συνένοχοι σε μια διαδικασία που νομιμοποιεί τη λήθη για ότι εγκληματικό έχει διαπραχθεί.
Για να μην υπάρχει δικαιολογία απώλειας μνήμης θυμίζουμε: «εδώ και ένα χρόνο, δεν λιβανίζατε αυτόν που σήμερα προσπαθείτε να κρεμάσετε;»
«Εδώ και ένα χρόνο…» μακρόσυρτη απάντηση, λες και ανατρέχουμε στα βάθη των αιώνων». Η τηλεόραση δεν έχει παρελθόν. Ότι συνέβη χθες σβήνεται με τη γομολάστιχα του σήμερα και το σήμερα με του αύριο.
Το δυσάρεστο, είναι ότι οι τηλεθεατές δεν αντιμετωπίζουν αυτήν την ασυνέπεια με τα ίδια κριτήρια που αντιμετωπίζουν τις εφημερίδες. Κάποτε οι αναγνώστες έκαψαν τα «Νέα» στη πλατεία Συντάγματος γιατί είχε αλλάξει πολιτική γραμμή. Σε καμία κερκυραϊκή πλατεία δεν θυσίασαν οι τηλεθεατές τις συσκευές τους δείχνοντας έμπρακτα την αγανάκτηση τους για τις παλινδρομήσεις, την ασυνέπεια, την υποκρισία, την επιλεκτική πληροφόρηση και παραπληροφόρηση, καθώς και τις υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση συμφερόντων που καλύπτουν το γυαλί, χρωματίζοντας το εναλλάξ ροζ, κίτρινο και κατάμαυρο

Και για να επανέλθουμε στον Παντελή Μπουκάλα. «βλέποντας ότι καμία συμβολική ή οικονομική τιμωρία τους, δεν μειώνει σοβαρά το κοινό τους, καταλήγουν αβίαστα στο παραμυθητικό γι’ αυτούς συμπέρασμα ότι ο «Λάος». Ο «Λαός τους» και κυρίως οι πολιτικοί τους συνεργάτες, όχι απλώς νομιμοποιούν την πρακτική τους αλλά την επιβραβεύουν. Το ότι υπάρχει κι ένας άλλος Λαός, που οργίζεται με τα έργα τους η νοιώθει ακόμα και ντροπή, δεν φαίνεται να τους απασχολεί...»

Μας παραμορφώνει…

Όταν τα μέσα ενημέρωσης γίνονται μέσα χειραγώγησης, επιβολής και εκχυδαϊσμού, τότε πρέπει να επισημάνουμε ότι βλάπτουν και τη δημοκρατία και την κοινωνία. Η ενημέρωση, η κριτική, η έρευνα δεν πρέπει να γίνονται τηλεοπτική ζούγκλα. Γιατί ο κανιβαλισμός των ειδήσεων και των γεγονότων, ο κανιβαλισμός των προσώπων και των θεσμών, τελικά λειτουργεί εναντίον της πολιτικής, εναντίον της πολιτείας και εναντίον της κοινωνίας.
Είναι τηλεόραση καθρέπτης της κοινωνίας; Ασφαλώς όχι. Αν υποθέσουμε ότι η τηλεόραση είναι καθρέφτης της κοινωνίας, σήμερα θα λέγαμε ότι ο καθρέφτης είναι παραμορφωτικός. Αντανακλά ορισμένες μόνον όψεις της κοινωνίας στην οποία απευθύνεται και από την οποία πηγάζει, και μάλιστα αυτές τις όψεις τις επιστρέφει διαθλασμένες.
Η πολιτική διεξάγεται στις οθόνες, με όρους θεάματος. Το πολιτικό προσωπικό της χώρας αναζητεί ακροατήριο και ψήφους στο γυαλί. Η κοινωνία όμως βρίσκεται εκεί πράγματι; Βρίσκεται εγκλωβισμένη μπροστά και γύρω από τηλεοπτικές οθόνες; Όχι, η κοινωνία είναι αλλού. Η ελληνική κοινωνία, κατά συντριπτική πλειονότητα, είναι δυσαρεστημένη από την τηλεοπτική ενημέρωση. Δεν ικανοποιείται, δεν ενημερώνεται, δεν μαθαίνει. Μεγάλα τμήματα της και σίγουρα τα πιο αξιόμαχα, δεν αναγνωρίζονται σε αυτόν τον καθρέφτη που εκχυδαΐζει και διαστρεβλώνει.

Οι δραματοποιημένες ειδήσεις, οι τσακωμοί στα παράθυρα, το χυδαίο κουτσομπολιό, τα στημένα τοκ-σόου, προκαλούν αγανάκτηση και εκνευρισμό στο μεγαλύτερο μέρος της κοινής γνώμης Ουδείς αξιοπρεπής πολίτης αναγνωρίζει τον εαυτό του σ’ αυτόν τον τηλεοπτικό πολτό, που κανείς δεν μπορεί να ξεχωρίσει πού τελειώνει η είδηση, το πραγματικό, και πού αρχίζει η μυθοπλασία, η υπερβολή, η δραματοποίηση και ο εξευτελισμός.
Αυτού του είδους η ενημέρωση, όχι μόνο δεν αντικατοπτρίζει την πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας, αλλά ούτε καν την αφορά.

Μια χαρά και δυο τρομάρες

Θα συνεχίσουμε με ποικίλο μουσικό πρόγραμμα, ανώδυνα κείμενα που μας κρατούν συντροφιά τις ώρες της υπομονής, είναι προτιμότερα από όλα αυτά που μας έχουν κιτρινίσει την ζωή. Τουλάχιστο αυτά τα γενικά όλο και κάποια ψυχή θα αγγίξουν ειδικά. Όλο και κάποιο μυαλό θα ξυπνήσουν, να ξεκουμπιστεί από τον ύπνο του δικαίου. Τα άλλα τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα, που ενδιαφέρουν το μικρόκοσμο μας και αναπαραγάγουν τα Πινόκιο, θα τα συνεχίσουν οι άλλοι, που έχουν αναλάβει την εργολαβία της αποχαύνωσης.
Ακόμα δεν έχω περάσει απέναντι, όμως θαυμάζω, εκείνους που τα κατάφεραν, τους ποιητές και αυτούς που ελαφρά την καρδία αποκαλούμε τρελούς. Αυτούς δηλαδή που δεν άντεξαν την μάταια φθορά της ψυχής τους.
Όταν ήμουνα μικρός, θυμάμαι τις διηγήσεις των γονιών μου. Οι αναφορές για την κατοχή, την πείνα τον εμφύλιο, ήταν στην ημερήσια διάταξη. Εμείς σήμερα επί της ουσίας δεν έχουμε να επικαλεστούμε τέτοιες τραγικές καταστάσεις επιβίωσης. Τηρουμένων των αναλογιών μεγαλώσαμε κάτω από καλές συνθήκες και τα παιδιά μας ακόμα καλύτερες.

Ποιος θα πιστέψει σήμερα, ότι ζοριστήκαμε για ένα όνειρο, ότι υποφέραμε για μια ιδέα, ότι από την πολύ επικοινωνία μείναμε μόνοι, ότι προσπαθήσαμε πολύ σκληρά να κρατήσουμε τα μάτια και το μυαλό μας ανοιχτά και ότι όλοι αυτοί οι λόγοι ήταν επαρκείς δυσκολίες και ουσιώδεις; Ποιος θα μας πιστέψει, ότι κάθε μέρα προσθέτουμε στο κατάλογο των αναγκών μας και από άλλη μια, καινούργια που διαφήμισε πρόσφατα η τηλεόραση; Ποιος θα μας πιστέψει, που χρειαζόμαστε δύο και τρεις δουλειές για να πληρώνουμε τις δόσεις και τις κάρτες; Ποιος θα μας πιστέψει για τα τόσα και τόσα πιο σκληρά από τον πόλεμο την πεινά και την κατοχή, του άθλιου καιρού μας;
Ποιος θα μας πιστέψει ότι με δυσκολία κρατιόμαστε στο κόσμο των λογικών και δεν σαλτάρουμε απέναντι;

Το γλέντι μόλις τώρα αρχίζει

Ανέκαθεν ο κιτρινισμός στο τύπο ήταν ένα ισχυρό εργαλείο εκμαυλισμού των πολιτικών ηθών και ηθικής εξόντωσης αντιπάλων. Mε την είσοδο της ιδιωτικής τηλεόρασης η κατάσταση έγινε ανεξέλεγκτη.
«O δημόσιος πολιτικός βίος παραμένει δέσμιος της σκανδαλολογίας και μιας βαθύτερης αξιακής κρίσης. Τα φαινόμενα κιτρινισμού έχουν εμποτίσει κάθε πτυχή της κοινωνικής δραστηριότητας κι έχουν προσλάβει εγγενή χαρακτηριστικά αυτονόητων συμπεριφορών της καθημερινής ζωής. Η οιονεί αποδοχή αυτής της γενικευμένης διάβρωσης αλλοιώνει τα χαρακτηριστικά θεσμικών πολιτικών και κοινωνικών οργάνων και φορέων. Η συστηματική παραβίαση της ιδιωτικής ζωής, η προσβολή της προσωπικότητας από τηλεοπτικές εκπομπές, η χρήση παράνομων μέσων "τεκμηρίωσης" από τη δημοσιογραφία συνιστούν φαινόμενα ανησυχητικά που κυριαρχούν αρνητικά στο δημόσιο χώρο». Τα εντός εισαγωγικών είναι απόσπασα από παλαιότερη ερώτηση του ΣΥΡΙΖΑ στη Βουλή με θέμα τον κιτρινισμό των ΜΜΕ. Πρόκειται για μια διαχρονική επισήμανση, την επαναφέρω για να την έχουμε πρόχειρη.

Για το φαινόμενο κανείς δεν μπορεί να δώσει απάντηση. Απλώς το επισημαίνουμε και μαθαίνουμε να ζούμε μαζί του. Όσο οι πολιτικοί θα κάνουν τηλεοπτικές εκπομπές, και θα νομιμοποιούν με την παρουσία τους τέτοια νοσηρά φαινόμενα, τόσο θα συνεχίζεται η κατρακύλα και θα βασιλεύει το κίτρινο στο τηλεοπτικό τοπίο. Μόνο όταν οι ρόλοι γίνουν διακριτοί, θα ανοίξει ο δρόμος για αντιμετώπιση του φαινομένου. Όσο για τα τοπικά φαινόμενα, για την ώρα υπομονή, το γλέντι μόλις τώρα αρχίζει…